Viering met Henk Baars

Datum/Tijd
Datum - 04/03/2023
18:30 - 19:45

Locatie
Johanneskerk

Categorieën

• Vieringen

Viering basisgemeenschap Sove te Eindhoven 4 maart 2023

HET LIED VAN DE MENSENZOON

Voorganger: Henk Baars
Dirigent: Karel Baken
Pianist: Harrie van den Akker

Lezing: Filippenzen 3, 7-16

Inleiding:
Twee boeken om even te laten zien Harari, maar ook Inleiding tot de Verwondering van Cornelis Verhoeven. Is weer populair, ik zag nieuwe uitgaven in de boekhandel. Twee boeken waarop ik teruggreep tijdens het schrijven van de overweging. Want eerlijk gezegd is het niet zo eenvoudig om de drijfveren van Paulus goed te begrijpen in al zijn enorme gedrevenheid en fascinatie. Je denkt wel eens als ik Paulus was geweest of nu, wat drijft mij voort om inzichten te verzamelen en te overtuigen. Of pogingen daartoe. Ik merk dat persoonlijk het sterkste vanwege mijn voorzitterschap van Kerk en Vrede, een bijna 100 jarige vredesbeweging met sterk christelijk pacifistische wortels vanwege de inbreng van de Quakers en de Doopsgezinden. De kleine kerken die voortdurend aan ons geweten knagen. Je wil niet weten wat je over je heen krijgt als je niet het frame van de overwinning op Rusland wil volgen. Wellicht zijn we allemaal wel eens Paulus die met weerstanden moet omgaan ook al wordt je aangevallen op je diepste overtuigingen. Een beetje beschouwing van de Filippenzen tekst van vandaag doet je versteld staan van de radicaliteit in de toenmalige context. Stelletje fanatiekelingen, het zal niet gemakkelijk voor ze geweest zijn in die tijd. Maar dat is het evenmin voor ons wanneer je ziet dat heel veel religiositeit wordt weggevaagd omdat we menen geen antwoord te hebben op de wetenschap. Symboolgevoeligheid die verdwijnt en er niemand meer is die gelooft in wonderen en daarmee verwondering. Wat dat betreft zijn we als gelovigen voortdurend in crisis. Tijd om daar toch maar weer eens in te duiken.

Gebed:
Etty Hillesum uit cahier 8 Maandag 18 mei 1942

De bedreigingen van buiten steeds groter, de terreur stijgt met de dag. Ik trek het gebed om me heen als een donkere beschuttende muur in het gebed trek ik me terug als in een kloostercel en treed dan weer naar buiten., ‘gesammelter’ en sterker en weer bijeen geraapt. Zich terugtrekken binnen de gesloten cel van het gebed, dit wordt voor mij een steeds grotererealiteit en noodzakelijkheid. Die innerlijke geconcentreerdheid richt hoge muren om mij heen, waarin ik mezelf weer terugvind, me uit alle verstrooiingen weer bijeenraap tot een geheel. En ik zou me kunnen voorstellen, dat er tijden kunnen komen, waarin ik dagen achtereen geknield lag, totdat ik eindelijk voelde dat de beschuttende muren om me heen kwamen staan, waarbinnen ik niet uiteen kan vallen en mezelf verliezen en te gronde gaan.

Gij, God…..
We zeggen dank Dat er een manier is om bij u te blijven. Dat ons woorden en gebaren, liederen en melodieën zijn overgeleverd die ons dragen, ook als de tijden gruwelijk zijn. We zeggen dank voor de gemeenschap waarin dat kan. We bidden voor onze wereld Dat de hemel zich niet sluit. Dat er altijd mensen zijn die zich met u verbinden en opstaan, vragen stellen, oplossingen zoeken. Dat wij u niet verlaten en elkaar niet in de steek laten. We bidden: ga met ons mee de wereld in. Amen

Overweging
Wat voor fascinatie moet die Paulus toch gehad hebben met Jezus door zo met hem te koketteren? Het voelt aan als een goeroe waar hij achter aan loopt en niets is meer hetzelfde. Man wordt eens nuchter zou ik kunnen zeggen. Voor ons die zoveel jaar na hem leven is het lastig invoelbaar. Maar fascinatie is natuurlijk wel een begrip waar we ons iets bij kunnen voorstellen en verlies ook. Hij lijkt alles over boord te gooien inclusief de Thora, waar zoals hij zegt zijn gerechtigheid niet uit heeft. Je voelt hier van dichtbij hoe radicaal dit soort uitspraken hebben moeten klinken in die toenmalige context van traditioneel jodendom. Weg met de dogma’s we vinden het zelf wel uit, nee we gaan zelfs met onze Jezus naar de opstanding, hoe belachelijk dat ook mag klinken. Afijn Alex zal het wel dikwijls hebben uitgelegd, dat jonge christendom was fel en tegendraads en mikt op een spoedige eindtijd waarbij ze zelf snel met Jezus verenigd zouden zijn. Tot die tijd zijn we een stel oproerkraaiers en houden we het met elkaar uit.

Misschien zitten we nog wel in die tijd, we houden het nog wel even met elkaar uit. Hoe vaak hoor je dat toch ook in de gemeenschappen van de basisbeweging. De vraag is, waar fascinatie begint en is die nog op te diepen voor ons? Het begint altijd met verwondering, het spreken wordt je benomen, je staat met open mond te staren, iets overweldigd je totaal. Dat kunnen natuur ervaringen zijn, maar het is ook dikwijls veel minder adembenemend en spectaculair. Je weet dikwijls zelf niet waar zoiets begint, die bron van je ambacht bijvoorbeeld. En dan heb ik het echt niet alleen over brood bakken of modelbouw, maar bijvoorbeeld iets schrijven of schilderen. Dat proces van inspiratie waar je eigenlijk geen greep op hebt. Je weet niet goed wat je inspireert ook al wil je je werk, je ambacht exact en methodisch uitoefenen. De bron waaruit het voortkomt heeft veel te maken met die fase van verwondering en daarop volgende fascinatie. Ik voor mij vind schilderen ( ik aquarelleer een beetje, slecht, maar toch) een voortdurend stoten op grenzeloos onvermogen en zoeken naar de vorm die bij je past. Natuurlijk is dat ook techniek, maar iets drijft je om maar bovenuit de rotzooi te komen die je steeds maakt. Het zelfde is het met schrijven. Hoe methodischer, hoe slechter het eigenlijk lukt. Methode is een vorm om de chaos af te weren, de angst voor een directe ervaring van de werkelijkheid. Maar ja, wat is de directe ervaring van de werkelijkheid? Is het niet zo, dat je eigenlijk altijd wegduikt en wegkijkt van zaken die veel te indringend zijn? Of waarbij je je hoogst oncomfortabel voelt. Bij een stervende zijn, examen doen en je hebt het niet voorbereid, mee moeten doen met een groep terwijl je helemaal niet wil. Oorlog voeren terwijl je weet dat het tot de grootste gruwelen leidt. Maar ook doordringen in de beschermende constructies die we hebben gemaakt met Vader Zoon en Geest, vrijwel onbegrijpelijke kost als je het uit moet leggen of het in elkaar gezette decor in het scheppingsverhaal om de mens in de wereld te laten opkomen als degene naar wie alle aandacht plotseling uitgaat. De mens in het centrum die alles bepaalt, met alle schokkende gevolgen van dien. Het is merkwaardig dat we als christenen vrijwel niets hoeven te weten van het gigantische werk dat de evolutie heeft voortgebracht; niets van de moeizame ongerichte, in talloze varianten verlopen ontwikkeling van de mens in de laatste 6 miljoen jaar, niets van de millennia van de prehistorie, alleen lijkt van belang wat heenleidt naar Israël als uitverkoren volk. Dat is nogal een vernauwing van perspectief als je het goed beschouwt. Maar de directe dood-eenzame ervaring zonder mythen en sagen, zonder een verhaal dat enigszins navoelbaar is , dat is voor een mens niet te doen. Want de Joodse historicus Harari heeft wel aangetoond dat de Joods Christelijke traditie en mythische geschiedschrijving nog maar jong is. Want heel ver voor die tijd kregen mensen natuurlijk ook kinderen en werd er geleefd in de directe ervaring. Welke verhalen zaten in hun hoofd? Ook in die perioden zal er kennis en verlies geweest zijn en misschien wel een goeroe of zoon van God als Jezus. Maar die onbekende fascinaties liggen in het verleden en wij doen niet weinig moeite om onze fascinatie met Jezus niet te verliezen. Het is heel terecht dat Paulus laat merken dat hij alleen voor Jezus gaat. Immers alleen als een religie werkt met een minimum aan dogma’s zou de verwondering in stand kunnen blijven. ’Veel meer beschouw ik alles als verlies ’zegt Paulus. Alleen de Messias kennen is hem genoeg. Pure religie, zonder dogmatiek. Lang houdt het jonge christendom dat niet vol, maar de teksten van die ervaring liggen er.

Over verwondering gesproken. Als je op dit moment de gordijnen openschuift dan zie je een prachtig verschijnsel. Een samenstand van de planeten Venus en Jupiter. Dat zie je bepaald niet vaak. Ze lijken elkaar te raken, maar er zit gauw 700 miljoen kilometer tussen. Je merkt ,ik hanteer meteen een min of meer wetenschappelijke benaming en sla de verwondering over het verschijnsel meteen over. Wij gebruiken de namen, benoemen het verschijnsel, maar het met open mond staren naar zoiets geks en misschien wel bedreigends hebben we achter ons. Of in een korte flits, als we het voor het eerst zien. Wat een klap voor het religieuze bewustzijn moet het niet geweest zijn toen Nicolaus Copernicus de aarde uit het middelpunt van de wereld stootte. Niets middelpunt en later nog veel minder. Niets meer dan een stofje in het heelal. Waarmee zou zo’n klap nu vergelijkbaar zijn? Misschien de werkelijke ontdekking van buitenaardsen of meerdere heelallen. In ieder geval iets wat we zo vast en zeker veronderstellen als waar dat elk tegengeluid als volstrekt belachelijk wordt opgevat. In dat licht is het boeiend om eens te kijken naar het wonder in de verwondering. Bestaat er nog zoiets als een wonder. De plotselinge openbaring van het heilige, wonderlijke, uit een andere wereld stammende. Een andere wereld die hier nog niet is. Het niet gewone. Het gewone leven biedt geen openbaring meer in die zin. We ervaren het niet zomaar als komend uit een andere wereld en daarom zijn we ook niet verwonderd. Toch kan ons de verwondering over het mysterie van de dingen zomaar overvallen en we kunnen er zelfs danig van in de war raken. Maakt het technisch wetenschappelijk denken daar nu een einde aan? Mogelijk wel. De godsdienst en religieuze gerichtheid van mensen in het westen neemt zienderogen af en de vraag is of er mee te leven valt. In welke ontwikkelingsfase bevindt jij je. Wat blijft er over voor jou? Of is dat de verkeerde vraag? Filosofisch valt daar nog wel iets van te zeggen, maar wij hebben vanavond te maken met Paulus die voor zichzelf aangeeft dat zijn Heer alles overtreft. Een paar grondwoorden doen het ‘m. Verlies, gerechtigheid, vertrouwen, gegrepen worden, roeping. Daarnaar leven. Christen zijn is eenvoudig, doe als Jezus. Klaar. Wees volmaakt. Is er meer nodig voor deze tijd? Waarschijnlijk wel, willen we geloofwaardig blijven. Maar misschien valt het mee. Voor ons als gelovigen kan het gewone voortdurend geladen zijn met betekenissen die men daarin niet vermoed. Een kaarsje branden, brood en wijn, een boom proberen te bevatten, plotselinge vogelzang tijdens een wandeling, het voorbij komen van een trein. Dat we dat kunnen maken. Enz. Maar je wordt constant gevraagd alles steeds te herzien, klopt mijn ervaring wel, is het geen onzin, is het echt, is het authentiek. Dat is eigenlijk een voortdurende crisis, maar toch blijkt er iedere keer weer sprake van geloof in krachten die de chaos ordenen, zonder dat zou je van angst iedere dag sterven. Je zou niet durven slapen in de zekerheid dat je ontwaakt. Met andere woorden we kunnen ons alleen aan het geloof overgeven als we niet het vertrouwen hebben dat de wereldgrond waarop we staan niet zal verdwijnen. Walging, ontreddering en wanhoop zijn dikwijls maar tijdelijk. Die fascinatie van Paulus is alleen maar mogelijk vanuit een geborgenheid, misschien wel een kinderlijke of beter het kinderlijke van wie kind is geworden. Kinderen van God zeggen we ook wel. Dat zijn we. Al miljoenen jaren en altijd stond Venus en Jupiter aan de hemel.
Henk Baars

Voorbeden
Goede God, wij bidden u voor alle mensen die zich gedwongen zien om de wapens op te nemen tegenover hun medemensen.
Wat ook hun drijfveren of motieven zijn, wees met uw geest aanwezig, opdat zij niet vergeten mens te zijn, mens tegenover medemensen.
Voorkom dat zij in blinde haat tot beulen worden en de haat overdragen op de generaties na hen.
En doe leidslieden opstaan die niet de haat aanwakkeren, maar die te midden van dood en verderf weten dat voor u elk mensenleven telt.
Geef wijsheid God om kieren van hoop te doen ontstaan in de onbreekbare vijandschap tussen mensen.
Wij bidden voor Vrede met het milieu.
Wij bidden voor de Schepping, voor de aarde, het water, het vuur en de lucht.
Wij bidden voor de mensen die haar beschermen.
Wij bidden voor mensen die lijden aan de gevolgen van de klimaatverandering door tekorten aan schoon drinkwater en vernietiging van natuurlijke hulpbronnen die door ons toedoen
zijn ontstaan.
Geef ons de kracht en het vertrouwen om onze verantwoordelijkheid te nemen, om in actie te komen tegen het opwarmen van de aarde en om de voedingsbodem voor conflicten die daaruit voortkomen te beperken.
Laat ons met hoofd hart en handen werken aan Vrede met het milieu en een leefbare Wereld voor toekomstige Generaties.