Oorlog en vrede

Datum/Tijd
Datum - 09/11/2024
18:30 - 19:45

Locatie
Johanneskerk

Categorieën


Voorganger: Ds. Bert-Jan van Haarlem

 

Overweging dd. 9 november 2024

 

INLEIDING

Oorlog en vrede in de Schriften is het thema voor een nieuw seizoen leerhuid en vieringen van SOVE.

Dat gaat natuurlijk niet alleen wat er toen over is gedacht en ooit is opgeschreven. Het gaat ook over de vraag of dat ons in deze tijd nog iets kan zeggen en wat dat dan zou zijn.

Ons denken en spreken over oorlog (en vrede) is in korte tijd sterk veranderd. De belangrijkste taak van defensie en leger is het verdedigen van ons land (het grondgebied van het Koninkrijk der Nederlanden en zijn bondgenoten) en de eerste hoofdtaak is niet langer het bevorderen van de internationale rechtsorde.

Er wordt gepleit voor een oorlogseconomie, waarin met voorrang geld naar de krijgsmacht gaat en bedrijven gedwongen kunnen worden om voor defensie te werken en aan het leger  materieel en wapens te leveren.

Dan worden machines voor de landbouw en apparaten voor de zorg omgesmeed tot tanks en fregatten. Dan worden producten voor onderwijs en bedrijfsleven omgesmeed tot wapens en munitie. Dan wordt de oorlog geleerd.

Zo ver is het nu nog niet. Er worden wel voorbereidingen getroffen om een oorlog – als dat nodig mocht zijn – te kunnen voeren.

We bereiden ons voor op een mogelijke, eventuele oorlog. Het is denkbaar dat er een moment komt waarop een oorlog moet worden gevoerd. Dat betekent nog niet dat er zo iets als een rechtvaardige oorlog zou bestaan. Een oorlog is nooit rechtvaardig en kan hooguit gerechtvaardigd zijn.

De vraag die bij mij blijft hangen is of we ons met dezelfde inzet voorbereiden op vrede en of we – in zeg de afgelopen tachtig jaar – voldoende hebben gedaan om vrede te bereiken…

 

OVERWEGING

 

Gemeente van Jezus Messias, de levende Heer,

 

Niemand van ons heeft denk ik kunnen of willen bedenken dat een gewapend conflict in een ander deel van de wereld in ons land zou leiden tot zo veel spanning en verdeeldheid en – in de laatste paar dagen – tot extreem racistisch, antisemitisch geweld.

Onverteerbaar zijn de gebeurtenissen in Amsterdam genoemd, die plaats vonden op het moment dat de jodenvervolging, de pogroms en de Kristallnacht worden herdacht. Het is te gek voor woorden dat joden en Israëliërs zo bedreigd en aangevallen worden dat zij zich niet meer veilig weten in Nederland. Niet eerder waren de woorden ‘dit nooit meer’ pijnlijker en klinken ze bitter.

Als wat hier en op andere plaatsen, vooral slagvelden, gebeurt iets, laat zien, dan dit dat wat paus Franciscus twee en een half jaar geleden zei nog niets van zijn kracht en waarheid verloren heeft: ‘Een oorlog is altijd – altijd! – een nederlaag voor de mensheid, altijd. [..] Een rechtvaardige oorlog bestaat gewoon niet: die bestaat niet!’

 

In een oorlog geldt het recht van de sterkste, welk oorlogsrecht je ook bedenkt en formuleert. Niemand begint een oorlog als hij (meestal zijn het toch mannen) zich niet de sterkste weet of waant. En toch is het de grootste vergissing als je denkt een oorlog te kunnen winnen. Als er geweld wordt gebruikt en wapens spreken, zijn er alleen maar verliezers. Niet alleen de slachtoffers – doden, gewonden, hun gezinnen en families, vluchtelingen – ook de daders zijn altijd verliezers.

Toen het bericht van de beëindiging van de treinkaping bij De Punt in 1977 bekend werd, klonk er applaus in de Tweede Kamer en was er lof voor de minister van justitie. De minister president begon zijn reactie door te zeggen: We hebben vandaag een nederlaag geleden…

 

Misschien even genoeg over onze tijd en het recente verleden. Het gaat ook om het verhaal van de Schriften. Ook daar horen we van oorlogen en geweld en er lijkt zelfs zoiets te zijn als een heilige oorlog. Het is voor veel mensen een drempel om te geloven. In Trouw van vandaag zegt Sanne Vogel in de Tien geboden: ‘Wat ik in het Oude Testament las, vond ik zo afgrijselijk, dat ik dacht: ja, toedeledokie’.  Het zal in de komende vieringen van dit seizoen aan de orde (moeten) komen.

De viering van vandaag kende geen thema en schriftlezing en ik heb gekozen voor twee fragmenten uit de evangelieverhalen.

 

Het is – om het voorzichtig te zeggen – nogal vreemd om Jezus te horen zeggen dat Hij niet gekomen is om vrede te brengen. Integendeel, zegt Hij, ik breng het zwaard.

Hoe kan Jezus dit zeggen, terwijl Hij eerder zijn leerlingen uit gezonden heeft met de opdracht om mensen op te zoeken en te begroeten. En waar zij ontvangen worden zal er vrede zijn. Zo worden de leerlingen op weg gestuurd om de mensen te groeten met vrede en te zegenen met licht. Maar in de woorden van Jezus is hier geen spoor van te horen. Hoe kan Hij zo iets zeggen die de vredestichters de kinderen van de Eeuwige noemde?

 

Wat opvalt is dat het tegendeel van vrede hier niet oorlog is, maar verdeeldheid en tweedracht. Jezus zorgt voor scheiding tussen mensen, tussen generaties. Er worden banden doorgesneden van gezin, familie, volk… Het is ongetwijfeld de ervaring van de eerste christenen en wat er in de eerste gemeenten gebeurde. De woorden van het evangelie zorgen voor spanning. De volgelingen van Jezus zijn:

 

Mensen met rechtvaardige handen.

Mensen met harten onverdeeld,

afgekeerden van schijn en leugen

mensen onkreukbaar, met licht geladen

die doen het goede dat moet gedaan,

dat slag dat vraagt en vecht om Hem,

dat Hem wil zien met eigen ogen.

 

Ook hier hoor je iets van spanning en strijd: dat slag dat vecht on Hem…

Geloven, vertrouwen, Jezus volgen, het gaat nooit zonder slag of stoot.

 

Er is altijd, zo zegt Jezus, de wereld die geen vrede kan en zal geven. Dat wordt niet gezegd om ons te richten op een hiernamaals, een beter, vredig leven dat hier niet te bereiken is. Het gaat ook niet om een puur innerlijke vrede, omdat de wereld buiten ons nu eenmaal slecht en donker is.

De wereld is in de taal van Johannes het afgekeerd zijn van de Eeuwige. De wereld is de plek van listen, lagen en leugens en er tegenover zet Johannes de Liefde, de waarheid, het recht en het Licht. En de ontmoeting van die twee is altijd spannend en soms en confrontatie.

De vrede die Jezus geeft kan de wereld niet geven,

Zoals Zijn koningschap ook niet van deze wereld is.

De wereld is de ruimte waarin mensen hun belangen najagen, hun zin willen krijgen, hun gelijk willen halen, waar ze ongestoord en ongehinderd hun gang kunnen gaan, waar ze alles moeten kunnen zeggen wat ze willen en dat het liefste ook doen.

En de gemeente van Christus leeft in deze wereld, maar is niet van deze wereld. Dat kan iets van een strijd oproepen en soms doen we er ook gewoon aan mee. Dan voelen we iets van het zwaard dat Jezus brengt en worden we los gesneden van wat ons dierbaar is en van wie ons lief zijn. En soms, en dat is nog veel spannender, snijden we onszelf los omwille van recht en waarheid, maar altijd met liefde.

 

Het zal duidelijk zijn: de vrede die Jezus geeft is niet de lieve vrede, die om wille van de rust alles slikt en goed praat. Het is de vrede die mensen tot het uiterste lief heeft en nooit de liefde voor waarheid en recht verliest.

Vrede is het alledaagse, zoals mensen elkaar groeten, het beste met elkaar voor hebben en de ander alle goeds wensen. Vrede is ook het laatste en diepste: wanneer allen mensen tot hun recht en tot rust komen. Vrede is oneindig veel meer dan de afwezigheid van oorlog. Vrede, sjaloom, salam, is welzijn en welvaart voor alle mensen. Het is nooit een toestand, maar altijd een weg. Vrede is een wereld waarin liefde en recht, waarheid en goedheid hand in hand gaan. Vrede is de weg die mensen gaan verbonden met elkaar, gedragen door de Eeuwige

 

in de Naam van de Vader en van de Zoon en van de heilige Geest.