Viering – De Heilige en de sultan: vrede en alle goeds

Datum/Tijd
Datum - 01/06/2019
18:30 - 19:30

Locatie
Ontmoetingskerk

Categorieën


Door Bert-Jan van Haarlem

 Inleiding
Het thema ‘De heilige en de sultan’ brengt ons in het eerste kwart van de dertiende eeuw. Het is natuurlijk de vraag of dat na acht eeuwen nog een mogelijkheid biedt voor de verkondiging.

Vanaf de tweede helft van de elfde eeuw was er een beweging gaande, die gericht was op hervorming en vernieuwing van de Kerk. Vooral vanuit het monnikendom en met name vanuit het klooster Cluny werd gestreefd naar veranderingen. Kritiek was er op het voor geld aanbieden van kerkelijke ambten, het bevoordelen en belonen van familieleden en er werd opgeroepen tot een sobere en uit de wereld teruggetrokken levensstijl. De oude monastieke idealen van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid werden benadrukt en er werd aangedrongen op het verplichte celibaat voor geestelijken. Er ontstond nieuw enthousiasme en nieuwe vroomheid in de kerk, maar ook de nieuwe beweging bleek niet altijd bestand tegen de hang naar pracht en praal.

Als reactie ontstaan in de dertiende eeuw nieuwe orden, die grote nadruk leggen op het ideaal van armoede. In de bedelorden wordt niet alleen afgezien van persoonlijk bezit, maar wordt ook afstand gedaan van gemeenschappelijk bezit. De eerste en belangrijkste van de nieuwe orden is die van de minderbroeders, die teruggaat op Franciscus van Assisi.

En daarmee zijn we bij de heilige. Na opgegroeid te zijn in weelde en rijkdom, kiest hij voor een leven dat gekenmerkt wordt door armoede en eenvoud. Franciscus richtte zich vooral op het in liefde verkondigen van het evangelie, die zich uitte in zijn zorg voor armen en zieken.

In 1219 maakte Franciscus een reis naar Syrië en Egypte. Hij wilde zijn broeders, die meegegaan waren met één van de kruistochten, niet langer alleen laten in de gevaren die zij moesten doorstaan en de ontberingen die zij moesten lijden. Hij greep de kans om in Damiate te spreken met Al-Kamil, de sultan van de door de kruisvaarders belegerde stad.

Het is zeker de bedoeling van Franciscus geweest om hem te bekeren tot het christelijk geloof, maar dat is hem niet gelukt. De gesprekken zijn wel gevoerd met wederzijds respect voor elkaars overtuiging. De opstelling van Franciscus zal gekenmerkt zijn door zijn onbaatzuchtige, dienende liefde en wil tot vrede. Maar ook de sultan liet deze houding zien. Hij behandelde zijn bezoekers goed, hij gaf hun medicijnen en een maaltijd. Onder vrijgeleide konden Franciscus en zijn metgezel terugkeren naar het kamp van de belegeraars.

De houding van Franciscus ademt openheid naar de wereld en naar mensen. De verwondering over de schepping uit zich in liefde voor alles wat groeit en bloeit en is te merken in zijn vrolijkheid en vriendelijkheid. Zijn groet voor alles en iedereen, mag het thema van de viering van vandaag zijn: vrede en alle goeds!

Verkondiging
Tot het einde van de elfde eeuw zijn de contacten tussen christendom en islam over het algemeen vreedzaam geweest. Omdat men elkaars overtuiging respecteerde en ruimte gaf, waren er geen grote spanningen of felle gevechten. Dat veranderde in de loop van de elfde eeuw. Er sloten zich groepen aan bij de islam die militanter waren dan tot dan toe het geval was geweest. Zij zochten de strijd en er ontstonden, met name in Palestina, conflicten. Tegelijkertijd ontstond er in het spoor van een nieuwe vroomheid onder christenen een nieuw kerkelijk zelfbewustzijn. Het zorgde zowel bij christenen als bij moslims ook voor een geldingsdrang, die niet zonder gevolgen zou blijven. De herontdekking van vooral monastieke vroomheid, zorgde voor nieuw elan, maar vergrootte op den duur ook de hang naar pracht en praal en de zucht naar invloed en macht. Het zou een vruchtbare voedingsbodem blijken voor de periode van de kruistochten die tot het einde van de dertiende eeuw zou duren. Overigens met weinig succes, om het maar voorzichtig te zeggen.

In diezelfde periode komt in de kerk van het westen een tegenbeweging op gang, die zichtbaar wordt in het ontstaan van de bedelorden. Zij kiezen heel bewust en concreet voor een sober leven, armoede, en richten zich op de verkondiging van het evangelie. Dan doen zij door in prediking op te roepen tot inkeer en boete en door zich in te zetten voor de zorg aan armen en zieken. Tegenover de zelfzucht van de kerk, vooral van de geestelijkheid, laten zij de onbaatzuchtige liefde zien, die zij in de verhalen over het leven van Jezus hadden gezien.

Zij zoeken armen op, verzorgen zieken – zeker in die tijd niet zonder gevaar voor hun eigen gezondheid en soms met risico voor hun eigen leven.

Franciscus van Assisi geldt als één van de grondleggers van deze beweging. Het meest karakteristiek en tekenend voor zijn houding is waarschijnlijk dat hij iedereen die hij ontmoette vrede toewenste. Het was de groet die hij van de Heer gehoord had en hij gaf die door aan alle mensen die op zijn weg kwamen: de Heer geve U vrede. Er wordt verteld dat mensen zich verwonderden en verbaasd waren over deze groet. Ze waren het blijkbaar niet gewend om zo toegesproken te worden. Franciscus vroeg van zijn volgelingen om de mensen op dezelfde manier te begroeten en wilde niet dat zij andere woorden zouden gebruiken.

Een onbaatzuchtige, niet op zichzelf gerichte levenshouding zien we ook in het evangelieverhaal dat we gelezen hebben. Jezus raakt in gesprek met een wetgeleerde. Die komt niet met oprechte en bedoelingen. Hij wil zien of Jezus recht in leer en leven is. Zijn vraag is of weg en wandel van Jezus in orde zijn. Maar deze draait de vraag om en de vraagsteller trapt in zijn eigen val. Hij blijkt er op uit om zichzelf te rechtvaardigen. Wat dan volgt is een verhaal hoe mensen er kunnen zijn voor elkaar en naaste worden.

Het verhaal zit vol verrassingen en onverwachte wendingen, die je ook al zag in het gesprek dat de wetsgeleerde met Jezus begon. Het meest opvallende is dat de drie mensen die de gewonde zien liggen, niet doen wat je zou verwachten. Zo word je als hoorder en lezer weggehaald uit je vooropgezette mening en vooroordelen. Mensen zijn en doen niet altijd zoals men denkt en zoals jij verwacht. Als je dat ontdekt, vindt je ruimte, voor jezelf en voor de ander.

Het is wat mij betreft te hopen dat kerken en christenen hierin het voortouw zullen nemen en dat anderen in de samenleving herkennen en ondersteunen. Dan is het niet nodig om te provoceren of de confrontatie te zoeken met mensen die jij niet ziet zitten en die je hier niet zou willen hebben.  Als mensen iets voor elkaar willen betekenen, zou de vraag moeten zijn wat de ander nodig heeft en wil. Ook dat is geen dictaat, maar je kunt er over spreken en samen proberen te ontdekken wat nodig is. In ieder geval moet er niets aangeboden worden dat in mijn ogen nodig is. Het mooie van het evangelieverhaal is dat juist die vraag wordt gesteld en het is opnieuw een omkering: wie is de naaste geworden van de gewonde man? Het uitgangspunt is niet de mensen die iets bieden wil, maar het gaat om de mens iets nodig heeft. Mijn naaste is niet in de eerste plaats degene die door mij geholpen moet worden, maar mijn naaste is de mens die mij te hulp komt.

Dat is wat de Samaritaan laat zien. Hij doet niet wat van hem verwacht of gevraagd wordt. Want dat is waarschijnlijk – gelet op de spanning tussen joden en Samaritanen – dat hij ervoor zou kiezen om voorzichtig te zijn en geen risico te lopen. Misschien is het in het uiterste geval wel voorbijlopen. Dat is weliswaar niet te rechtvaardigen, maar het zou door veel mensen begrepen worden. Het is niet wat de Samaritaan doet. Hij ziet in het slachtoffer langs de weg niet allereerst een vijand, maar een gewonde. En hij doet wat nodig is.

Hij toont ontferming. Het is in dit woord, in deze houding dat Jezus zelf in beeld komt. Met ontferming bewogen, dat wordt in de bijbels verhalen alleen van de Eeuwige en van Christus gezegd. En dus van deze Samaritaan in wie wij iets van de Heer zelf moge herkennen. Deze vreemde die ons nabij gekomen is gaat de weg van de Eeuwige. Hij doet barmhartigheid en daarmee is hij als de Zoon, het beeld van de Eeuwige. Hij doorbreekt grenzen en laat zo zien wat alle mensen zou kunnen bezielen: vrede en alle goeds.

BJvH
Eindhoven
1 juni 2019

<Klik HIER voor de  .pdf download>

 

Geef een reactie